Οπως κάθε χρόνο, η στήλη αυτή παρουσιάζει μερικά από τα καλύτερα, κατά τη γνώμη μας, επιστημονικά βιβλία που εκδόθηκαν φέτος στον τόπο μας. Με ποια κριτήρια όμως να επιλέξει κανείς από την πλούσια φετινή παραγωγή; Η επιλογή μας βασίστηκε αφ’ ενός στη βαρύτητα και την πρωτοτυπία των ιδεών που αναπτύσσονται στα συγκεκριμένα βιβλία και αφ’ ετέρου στις εκλαϊκευτικές δυνατότητες του κειμένου, δηλαδή στην επιτυχή ενημερωτική λειτουργία του για το μη ειδικό αναγνωστικό κοινό.

Peter J. Bentley

Το βιβλίο των αριθμών

μτφρ.: Ανδρέας Μιχαηλίδης

εκδ. «Αλεξάνδρεια», σελ. 274

*Ανέκαθεν οι άνθρωποι θεωρούσαν τους αριθμούς το κλειδί για την κατανόηση του Σύμπαντος· ίσως επειδή, όπως πίστευαν κάποτε, οι αριθμοί αποτελούσαν την κρυπτογραφική έκφραση της γλώσσας του Θεού. Πέρα από τέτοιες μυστικιστικές εικασίες, από πολύ νωρίς τα μαθηματικά, δηλαδή η επιστήμη των αριθμών, αποδείχτηκαν η προνομιακή και οικουμενική ανθρώπινη γλώσσα για τη γνωστική και την τεχνολογική ιδιοποίηση της φύσης.

Με αυτό το καλογραμμένο και εξαιρετικά καλαίσθητο βιβλίο ο Πίτερ Μπέντλι, ένας δημιουργικός ερευνητής και καταξιωμένος δάσκαλος των εφαρμοσμένων μαθηματικών, καταφέρνει να παρουσιάσει με τρόπο εύληπτο και γοητευτικό τόσο τις σημαντικότερες ιδέες όσο και τους πρωταγωνιστές της μεγάλης ανθρώπινης και κοσμικής περιπέτειας των αριθμών.

Στράτος Θεοδοσίου, Μάνος Δανέζης

Στα χρόνια του Βυζαντίου

Οι θετικοί επιστήμονες, ιατροί, χρονολόγοι και αστρονόμοι

εκδ. «Δίαυλος», σελ. 670

*Για τους συγγραφείς αυτής της πολύ ενδιαφέρουσας ιστοριογραφικής μελέτης, το Βυζάντιο δεν αποτελεί απλώς μια θεοκρατική κοινωνία που υποβάθμιζε και υποτιμούσε συστηματικά τις θετικές επιστήμες και τη μελέτη της φύσης.

Αντίθετα, υπήρξε ένα σύνθετο πολιτισμικό φαινόμενο, ένας εν πολλοίς ανεξερεύνητος αλλά αναγκαίος συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην ελληνική αρχαιότητα και τη νεωτερική εποχή. Μια σύνθετη κοινωνία που ισορροπεί επικίνδυνα στο μεταίχμιο της παγανιστικής αρχαιότητας και του μεσαιωνικού θεολογικού «σκοταδισμού».

Από τη συστηματική καταγραφή του αξιοσημείωτου έργου πολλών, άγνωστων δυστυχώς, βυζαντινών θετικών επιστημόνων, προκύπτει ότι η μελέτη των μαθηματικών, της φυσικής και κυρίως της αστρονομίας αναπτύχθηκε σχεδόν αδιάλειπτα μέχρι την πτώση της Κωνταντινούπολης. Γνώσεις που μεταλαμπαδεύτηκαν κατόπιν στην Εσπερία, για να πυροδοτήσουν την αναγεννησιακή επανάσταση.

Steven Mithen

Η προϊστορία του νου

μτφρ.: Δ. Ξυγαλατάς, Ν. Ρουμπέκας

εκδ. «Βάνιας», σελ. 432

*Παρά τις εντυπωσιακές προόδους των επιστημών του εγκεφάλου και του νου (εξελικτική ανθρωπολογία, νευροεπιστήμες, γνωσιακές επιστήμες), το αίνιγμα της ανάδυσης του σύγχρονου ανθρώπινου νου πριν από περίπου 60-40 χιλιάδες χρόνια παραμένει μέχρι σήμερα αναπάντητο. Λίθινα και οστέινα εργαλεία, περίτεχνες σπηλαιογραφίες, λαξευμένα αγαλματίδια και περίπλοκες ταφικές τελετές αποτελούν αδιάψευστη μαρτυρία της εξέλιξης κάποιων πρωτόγνωρων νοητικών ικανοτήτων (αφαιρετική και συμβολική σκέψη, γλώσσα, τέχνη, θρησκεία).

Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε επιστημονικά την εμφάνιση του σύγχρονου νου; Σ’ αυτό το ερώτημα επιχειρεί να απαντήσει το βιβλίο, που υπογράφεται από έναν ερευνητή από τους μεγαλύτερους στο νέο τούτο πεδίο έρευνας. Μια μεγαλειώδης διεπιστημονική σύνθεση που θεμελιώνει όχι απλώς τη νομιμότητα αλλά και την αναγκαιότητα της γνωσιακής αρχαιολογίας.

Steven J. Dick

Ζωή σε άλλους κόσμους

μτφρ.: Παναγιώτης Παπαχρήστου

εκδ. «Κέδρος», σελ. 480

*Είμαστε άραγε μόνοι μας στο Σύμπαν; Το πανάρχαιο και βασανιστικό αυτό ερώτημα υποκρύπτει μεγάλες πνευματικές και συναισθηματικές ανησυχίες (ελπίδες και φοβίες) της ανθρωπότητας. Στις σελίδες αυτού του αξιόλογου βιβλίου θα βρει κανείς μια νηφάλια και αντικειμενική αξιολόγηση των αμφίβολων ειδήσεων για τις επισκέψεις UFO στη Γη, κυρίως όμως πολύτιμες γνώσεις και πληροφορίες για τη συγκρότηση της σύγχρονης και πολύ σοβαρής επιστήμης της «Εξωβιολογίας», καθώς και για τη δυνατότητα μιας επιστημονικής αναζήτησης εξωγήινων μορφών νοημοσύνης.

Ο συγγραφέας, διακεκριμένος Αμερικανός αστρονόμος, αστροβιολόγος και ιστορικός της επιστήμης, πετυχαίνει εντέλει να μας προσφέρει μια εξαιρετικά διαφωτιστική και αντικειμενική παρουσίαση όλων των περίπλοκων πτυχών -επιστημονικών, θρησκευτικών, κοινωνιολογικών- της διαμάχης περί της εξωγήινης ζωής.

Frank Wilczek

Η ελαφρότητα του είναι

μτφρ.: Νίκος Αποστολόπουλος

εκδ. «Κάτοπτρο», σελ. 394

*Χωρίς πάντα να το συνειδητοποιούμε, η αντίληψή μας για τη βαθύτερη φύση και την πραγματικότητα του Κόσμου έχει αλλάξει εντυπωσιακά τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Η λεγόμενη «Μεγάλη Ενοποίηση» όλων των θεμελιωδών δυνάμεων βρίσκεται -υποτίθεται- προ των πυλών.

Σ’ αυτό το συναρπαστικό βιβλίο ο Φρανκ Βίλτζεκ, περίφημος θεωρητικός που το 2004 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Φυσικής, επαναφέρει στην επικαιρότητα την άκρως προκλητική ιδέα της «ελαφρότητας του είναι»: όλη η ύλη του Σύμπαντος συγκροτείται από σχεδόν αβαρείς μονάδες, ενώ η καθαρή ενέργεια είναι η έσχατη πηγή της μάζας. Και ο χώρος; Αυτός δεν θεωρείται πλέον ένας παθητικός υποδοχέας των υλικών πραγμάτων αλλά, αντίθετα, είναι ένα αχανές δυναμικό «πλέγμα», η δραστηριότητα του οποίου δημιουργεί και καταργεί αδιάκοπα τα σωματίδια. Μια μεταμοντέρνα εκδοχή της παλιάς καλής ιδέας του αιθέρα.

Arthur Ι. Miller

Γιουνγκ-Πάουλι

Ο ψυχαναλυτής, ο φυσικός και ο αριθμός 137

εκδ. «Τραυλός», σελ. 544

*Τι κοινό μπορεί να έχει ο καταξιωμένος με το βραβείο Νόμπελ κβαντικός φυσικός Βόλφγκανγκ Πάουλι, διάσημος και από την περίφημη «απαγορευτική αρχή» του Πάουλι, με τον Καρλ Γιουνγκ, τον περίφημο ψυχαναλυτή και σκοτεινό -κάποιοι θα έλεγαν σκοταδιστή- ερευνητή του συλλογικού ασυνειδήτου και των «αρχετύπων» της ανθρώπινης ψυχής; Κοινός παρονομαστής και σημείο συνάντησης μεταξύ δύο τόσο διαφορετικών προσωπικοτήτων ήταν το κοινό τους πάθος για τους αριθμούς ως κρυπτογραφικά σύμβολα μιας βαθύτερης τάξης πραγμάτων.

Σ’ αυτό το βιβλίο, ο συγγραφέας Αρθουρ Ι. Μίλερ, φυσικός και θαυμάσιος εκλαϊκευτής της επιστήμης, καταφέρνει να διαφωτίσει επαρκώς αυτήν τη φαινομενικά ανορθόδοξη σχέση μεταξύ ενός «μετανοημένου» ορθολογιστή φυσικού και του «αποκρυφιστή» πατέρα της αναλυτικής ψυχολογίας.

Roger Penrose

Αναζητώντας την πραγματικότητα

μτφρ.: Β. Πετροπούλου, Γ. Δούλης

εκδ. «Γκοβόστη», σελ. 1.206

*Ο Ρότζερ Πένροουζ είναι ένας παγκοσμίου φήμης φυσικός επιστήμονας-στοχαστής, γνωστός και στην Ελλάδα από τα προηγούμενα βιβλία του «Ο Νέος Αυτοκράτορας» και «Σκιές του νου» (κυκλοφορούν επίσης από τις εκδ. «Γκοβόστη»). Σε αυτό το τελευταίο του μεγαλόπνοο και εντυπωσιακό έργο επιχειρεί να συνοψίσει όλα όσα γνωρίζουμε και όσα ακόμη αγνοούμε για τη βασική δομή, τη λειτουργία και την εξέλιξη του φυσικού κόσμου.

Είναι όμως άραγε δυνατόν ένα -έστω και ογκώδες- βιβλίο να παρέχει στον μη ειδικό αναγνώστη τα απαραίτητα εργαλεία για μια ουσιαστική κατανόηση των πιο δύσκολων επιστημονικών ιδεών; Η απάντηση είναι, απροσδόκητα, θετική! Χωρίς υπερβολή, πρόκειται για τη σύγχρονη κιβωτό όλων των κατακτήσεων -και κυρίως των ανοιχτών προβλημάτων- της σύγχρονης Φυσικής.

Μαρία Ρεντεζή (εισαγωγή, επιλογή, επιμέλεια)

Ο χώρος του επιστημονικού εργαστηρίου

Πρόλογος: Αριστείδης Μπαλτάς

«Πανεπιστημιακές Εκδ. Κρήτης», σελ. 394

*Στον συλλογικό αυτό τόμο φιλοξενούνται αξιόλογες μελέτες, γραμμένες από διεθνώς αναγνωρισμένους κοινωνιολόγους και ιστορικούς της επιστήμης, οι οποίοι διερευνούν το γιατί και το πώς το επιστημονικό εργαστήριο από ιδιωτικός χώρος άσκησης της επιστήμης ως «χόμπι», μετεξελίχθηκε σταδιακά σε κατ’ εξοχήν χώρο παραγωγής της επιστημονικής γνώσης.

Στα κείμενα αυτού του τόμου, που επέλεξε και επιμελήθηκε άψογα η Μ. Ρεντεζή, καταγράφεται η πρόσφατη μετατόπιση της έρευνας από την ιστορία των «αφηρημένων» ιδεών και των πρωταγωνιστών της επιστήμης στην κοινωνιολογική ανάλυση των πρακτικών και των χώρων παραγωγής της επιστημονικής γνώσης. Πρόκειται για το ιδιαίτερα δημοφιλές πρόγραμμα της «κοινωνικής κατασκευασιοκρατίας»: μια «νέα» αμιγώς κοινωνιολογική προσέγγιση της παραγωγής της επιστημονικής γνώσης, η οποία, επειδή αναδεικνύει τις κοινωνικές προϋποθέσεις της επιστήμης, θεωρεί ότι είναι απαλλαγμένη από τα επιστημολογικά αδιέξοδα και τις ιδεολογικές προκαταλήψεις του παρελθόντος.

Πηγή : enet.gr