Μια σημαντική έκθεση για την ανοικτή πρόσβαση στα επιστημονικά περιοδικά, με τίτλο “Heading for the Open Road: Costs and Benefits of Transitions in Scholarly Communications” δημοσιεύθηκε πρόσφατα. Οι φορείς που υπογράφουν την έκθεση είναι οι:
- Research Information Network (RIN),
- Research Libraries UK (RLUK),
- Wellcome Trust,
- Publishing Research Consortium (PRC) και
- Joint Information Systems Committee (JISC)
Η εν λόγω έκθεση αναλύει σενάρια που αφορούν στην αύξηση της πρόσβασης στα επιστημονικά περιοδικά με σκοπό να αξιολογήσει τα οφέλη, τα κόστη και τα ρίσκα που ενέχει το καθένα. Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν πηγάζουν συγκεκριμένα από το Ηνωμένο Βασίλειο το οποίο και χρησιμοποιείται ως κέντρο βάρους της έκθεσης. Η χρονική περίοδος που έχει ληφθεί υπόψη για την υλοποίηση των σεναρίων που αναλύονται, τερματίζει το 2015.Τα πέντε σενάρια για την αύξηση της πρόσβασης στα επιστημονικά άρθρα που εξετάζει η έκθεση ως πιθανά είναι τα εξής:
- Πράσινη ανοικτή πρόσβαση (green open access): Πρόκειται για την πρακτική της αυτοαρχειοθέτησης σε ιδρυματικά ή/και θεματικά αποθετήρια με την καθιέρωση της υποχρεωτικής αυτοαρχειοθέτησης από τους χρηματοδότες της έρευνας
- Καθυστερημένη πρόσβαση (delayed access): Σύμφωνα με το σενάριο αυτό, οι εκδότες θα δίνουν ανοικτή πρόσβαση στα άρθρα που δημοσιεύονται στους δικτυακούς τόπους των περιοδικών τους μετά από περίοδο εμπάργκο κατάλληλη για τον κάθε επιστημονικό κλάδο
- Χρυσή ανοικτή πρόσβαση (gold open access): Πρόκειται για την περίπτωση της απευθείας δημοσίευσης με πλήρη ανοικτή πρόσβαση η οποία θα παρέχεται ως δυνατότητα μετά από χρέωση της μορφής fee στους συγγραφείς
- Διεύρυνση της άδειας χρήσης: Προτείνεται η ύπαρξη συμφωνιών σε επίπεδο χώρας με τους εκδότες ώστε να επιτευχθεί όσο το δυνατό μεγαλύτερη πρόσβαση στα άρθρα ανά κατηγορία ιδρυμάτων, και στην οποία θα συμμετέχουν τουλάχιστον οι μισοί από τους εκδότες
- Πρόσβαση ανά περίπτωση (transactional): Στόχος του σεναρίου αυτού είναι η αυξημένη πρόσβαση σε συγκεκριμένες κατηγορίες χρηστών. Η πρόσβαση στα άρθρα θα γίνεται μέσα από δικτυακούς συλλογείς (aggregating sites) με πολύ μικρό αντίτιμο για την πρόσβαση ανά άρθρο
Ως τα πιο ωφέλιμα σενάρια από τα πέντε που περιγράφησαν παραπάνω θεωρούνται η πράσινη ανοικτή πρόσβαση, η χρυσή ανοικτή πρόσβαση και η διεύρυνση της άδειας χρήσης. Το γεγονός ότι η λεγόμενη καθυστερημένη πρόσβαση και η πρόσβαση ανά περίπτωση περιορίζουν το σχετικό έλεγχο σε επίπεδο εκδότη και όχι σε κρατικό έλεγχο ή από τους αντίστοιχους ενδιαφερόμενους φορείς.
Οι συντάκτες της έκθεσης θεωρούν ότι, τελικά, η πράσινη και η χρυσή ανοικτή πρόσβαση προσφέρουν τις μεγαλύτερες δυνατότητες για την ενίσχυση της πρόσβασης σε όσους διαμορφώνουν πολιτικές (policy-makers). Η πράσινη ανοικτή πρόσβαση θεωρείται πως έχει τουλάχιστον ίση ή μεγαλύτερη δυνατότητα να αυξήσει την πρόσβαση στα επιστημονικά άρθρα σε σχέση με τη χρυσή ανοικτή πρόσβαση, χωρίς ουσιαστικά κόστη, αφού οι υποδομές για την πράσινη ανοικτή πρόσβαση (αποθετήρια) ήδη έχουν δημιουργηθεί. Παρόλα αυτά θεωρείται ότι το μοντέλο αυτό ενέχει κινδύνους με τις ακυρώσεις των συνδρομών στα περιοδικά και πως, έτσι, απειλεί το υπάρχον εκδοτικό σύστημα.
Η χρυσή ανοικτή πρόσβαση αξιολογείται ως ο προσφορότερος τρόπος για την πρόσβαση στα άρθρα μακροπρόθεσμα γιατί έχει ήδη αποδειχτεί ότι είναι βιώσιμος οικονομικά, το μοντέλο με το οποίο ο συγγραφέας πληρώνει τα έξοδα δημοσίευσης ευνοεί τη διαφάνεια και μειώνει τα εμπόδια προς την είσοδο στην αγορά, και, αναλόγως με το ύψος των εξόδων του συγγραφέα η χρυσή ανοικτή πρόσβαση έχει τη δυνατότητα να επιτύχει περισσότερα οφέλη και να επιφέρει λιγότερα έξοδα για τα πανεπιστήμια, αλλά και για το Ηνωμένο Βασίλειο γενικότερα.Η έκθεση υποστηρίζει ότι σε επίπεδο των πολιτικών που στοχεύουν στην ενίσχυση της πρόσβασης θα πρέπει να γίνουν τα εξής:
- Να ενισχυθεί η χρήση των υπαρχόντων θεματικών και ιδρυματικών αποθετηρίων (πράσινη ανοικτή πρόσβαση), αλλά να αποφεύγεται η μείωση του χρονικού περιορισμού για την ανοικτή πρόσβαση (embargo), η οποία μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του υπάρχοντος εκδοτικού συστήματος.
- Να διευκολυνθεί η μετάβαση στις δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης (χρυσή ανοικτή πρόσβαση) με την προϋπόθεση ότι ο μέσος όρος των εξόδων δημοσίευσης για τους συγγραφείς δεν θα ξεπερνά τις 2000 λίρες Αγγλίας, ότι το ποσοστό των άρθρων που χρηματοδοτούνται μέσω εξόδων συγγραφέων θα κινείται στον παγκόσμιο μέσο όρο και ότι θα υπάρξουν μηχανισμοί που θα διασφαλίσουν ότι δεν θα αυξηθούν τα έξοδα των πανεπιστημίων και άλλων χρηματοδοτών της έρευνας προς τους εκδότες, ως συνέπεια της παραπάνω μείωσης των εξόδων δημοσίευσης.
Για περισσότερες πληροφορίες πατήστε εδώ.
Πηγή : alogos.gr
